ภาวะซึมเศร้าและปัจจัยทางจิตสังคมที่เกี่ยวข้องกับภาวะซึมเศร้าในผู้สูงอายุ ตำบลทุ่งยั้ง อำเภอลับแล จังหวัดอุตรดิตถ์

บทคัดย่อ

ปัญหาด้านสุขภาพจิตที่สำคัญในผู้สูงอายุ คือภาวะซึมเศร้า (depression) และโรคสมองเสื่อม (dementia) ภาวะซึมเศร้าในผู้สูงอายุเป็นการเจ็บป่วยทางจิตชนิดหนึ่งที่ตอบสนองต่อความผิดหวัง ความสูญเสีย หรือการถวิลหาสิ่งที่ขาดหายไป เมื่อเกิดขึ้นจะทำให้ผู้สูงอายุรู้สึกไม่มีความสุข จิตใจหม่นหมอง หดหู่ ถ้ามีอาการรุนแรงจะมีอันตรายจากการทำร้ายตนเองได้ มีรายงานการฆ่าตัวตายในผู้สูงอายุพบว่าร้อยละ 90 มีความสัมพันธ์กับภาวะซึมเศร้า ซึ่งภาวะซึมเศร้าในผู้สูงอายุเกิดขึ้นได้จากหลายสาเหตุร่วมกันทั้งสาเหตุทางด้านร่างกาย จิตใจ และสภาพสังคม การส่งเสริมให้เกิดแรงสนับสนุนทางสังคมที่ดี สามารถลดภาวะซึมเศร้าและปัญหาสุขภาพจิต รวมถึงส่งเสริมพฤติกรรมทางสุขภาพที่ดีได้ การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาความชุกของภาวะซึมเศร้าและความสัมพันธ์ของปัจจัยทางจิตสังคม ได้แก่ เหตุการณ์ความเครียดในชีวิต การสนับสนุนทางสังคม และการมีส่วนร่วมในชุมชนกับภาวะซึมเศร้าของผู้สูงอายุตำบลทุ่งยั้ง อำเภอลับแล จังหวัดอุตรดิตถ์ รูปแบบการวิจัยเป็นการศึกษาเชิงวิเคราะห์ ณ ช่วงเวลาใดเวลาหนึ่ง (cross-sectional analytical study) กลุ่มตัวอย่างเป็นผู้สูงอายุตำบลทุ่งยั้งจำนวน 312 คน คัดเลือกด้วยวิธีการสุ่มตัวอย่างอย่างง่าย เครื่องมือการวิจัยประกอบด้วยแบบวัดความซึมเศร้าในผู้สูงอายุของไทย (Thai Geriatric Depression Scale:TGDS) แบบสอบถามเหตุการณ์ความเครียดในชีวิตในช่วง 1 ปี แบบประเมินการสนับสนุนทางสังคม และแบบสอบถามการมี
ส่วนร่วมในสังคมของผู้สูงอายุ วิเคราะห์ข้อมูลด้วยสถิติความถี่ ร้อยละ ค่าเฉลี่ย ส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐาน และวิเคราะห์ความสัมพันธ์ระหว่างปัจจัยทางจิตสังคมกับภาวะซึมเศร้าด้วยสถิติ chi-square test และ วิเคราะห์หาค่าสัมประสิทธิ์สหสัมพันธ์ด้วย Pearson correlation กำหนดระดับนัยสำคัญทางสถิติที่ 0.05

ผลการวิจัย พบว่า ความชุกของภาวะซึมเศร้าของผู้สูงอายุตำบลทุ่งยั้งร้อยละ 7.1 ค่าเฉลี่ยของคะแนนภาวะซึมเศร้า 5.74 คะแนน ข้อมูลทางจิตสังคม พบว่า ความรุนแรงของเหตุการณ์ความเครียดในชีวิตช่วง 1 ปีที่ผ่านมามีค่าเฉลี่ย 9.05 คะแนน ส่วนใหญ่อยู่ในระดับระดับปานกลาง ร้อยละ 60.3 ค่าเฉลี่ยคะแนนการสนับสนุนทางสังคม 57.9 คะแนน ส่วนใหญ่อยู่ในระดับปานกลางร้อยละ 75.3 และค่าเฉลี่ยของคะแนนการมีส่วนร่วมในสังคม 35.51 คะแนน ส่วนใหญ่อยู่ในระดับปานกลางเช่นกัน ร้อยละ 66.4 ปัจจัยส่วนบุคคลที่มีความสัมพันธ์กับภาวะซึมเศร้าอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ ได้แก่ อายุมีความสัมพันธ์ทางบวกใน
ระดับต่ำมาก (r=0.143, p=0.011) รายได้ปัจจุบันเฉลี่ยต่อเดือนมีความสัมพันธ์ในทางลบระดับต่ำ (r=-0.229, p<0.001) และจำนวนสมาชิกในครอบครัวมีความสัมพันธ์ในทางบวกระดับต่ำ (r=0.217, p<0.001) สำหรับปัจจัยทางจิตสังคมที่มีความสัมพันธ์กับภาวะความซึมเศร้าอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ ได้แก่ เหตุการณ์ความเครียดในชีวิตมีความสัมพันธ์ในทางบวกระดับต่ำ (r=0.381, p<0.001) แต่การสนับสนุนทางสังคม และการมีส่วนร่วมในสังคมไม่มีความสัมพันธ์กับภาวะซึมเศร้า (p>0.05)

โดยสรุปควรมีการพัฒนาแนวทางการส่งเสริมสุขภาพจิตสำหรับผู้สูงอายุ โดยเจ้าหน้าที่หรือหน่วยงานที่เกี่ยวข้องควรมีการสนับสนุนการจัดกิจกรรมด้านสุขภาพ การป้องกันและการจัดการภาวะความเครียด เพื่อป้องกันการเกิดภาวะซึมเศร้าและส่งเสริมให้ผู้สูงอายุมีสุขภาพดีทั้งด้านร่างกายและจิตสังคม