บทบาทของพยาบาลในการป้องกันภาวะสมองเสื่อมสำหรับผู้สูงอายุ ที่มีภาวะการรู้คิดบกพร่องเล็กน้อย
คำสำคัญ:
ภาวะการรู้คิดบกพร่องเล็กน้อย, แผนกกุมารเวช, โรงเรียนผู้สูงอายุ, บทบาทพยาบาลบทคัดย่อ
ภาวะการรู้คิดบกพร่องเล็กน้อย (Mild Cognitive Impairment: MCI) เป็นภาวะที่เกิดขึ้นในผู้สูงอายุซึ่งมีการเสื่อมถอยของความสามารถด้านความคิดและการตัดสินใจ แต่ยังไม่รุนแรงถึงขั้นส่งผลกระทบต่อการดำเนินชีวิตประจำวันของผู้ป่วย โดยภาวะการรู้คิดบกพร่องเล็กน้อย เป็นระยะหนึ่งในกระบวนการเสื่อมถอยของสมองหากไม่ได้รับการดูแลและป้องกันอย่างเหมาะสมสามารถนำไปสู่ภาวะสมองเสื่อม (Dementia)ได้ บทบาทของพยาบาลจึงเป็นหัวใจสำคัญในการป้องกันการเกิดภาวะสมองเสื่อมในผู้สูงอายุที่มีภาวะการรู้คิดบกพร่องเล็กน้อย โดยมีหน้าที่ในการประเมินอาการที่แสดงถึงการเสื่อมถอยของการรู้คิด การให้ความรู้แก่ผู้สูงอายุและผู้ดูแลในเรื่องการดูแลสุขภาพสมอง การส่งเสริมกิจกรรมที่กระตุ้นการทำงานของสมอง รวมถึงการติดตามการดำเนินชีวิตและความเปลี่ยนแปลงของอาการทางสมองเพื่อการดูแลอย่างต่อเนื่อง บทความนี้นำเสนอถึงรายละเอียดเกี่ยวกับความรู้เรื่องภาวะการรู้คิดบกพร่องเล็กน้อย ชนิด สาเหตุและอาการ การส่งเสริม และการป้องกัน โดยเน้นบทบาทของพยาบาลในการจัดการดูแลเชิงป้องกันเพื่อชะลอหรือหยุดยั้งการเสื่อมถอยของสมอง และส่งเสริมคุณภาพชีวิตที่ดีของผู้สูงอายุ
References
กรมอนามัย สำนักโภชนาการ กลุ่มส่งเสริมโภชนาการผู้สูงอายุ. (2561). คู่มือแนวทางการป้องกันภาวะสมองเสื่อมสำหรับ ผู้สูงอายุ “กินอย่างไร...ห่างไกลสมองเสื่อม”. สำนักงานกิจการองค์การสงเคราะห์ทหารผ่านศึกในพระบรม ราชูปถัมภ์.
กรมกิจการผู้สูงอายุ. (2566). สถานการณ์ผู้สูงอายุไทย 2565. บริษัท อมรินทร์คอร์เปอเรชั่น จำกัด (มหาชน).
จันทนี ห้องสวัสดิ์, พนิดา สุวิชานรากุล, เกษรา มานนท์, และประณต เค้าฉิม. (2565). ภาวะพุทธิปัญญาบกพร่องระดับเล็กน้อยของผู้สูงอายุในชุมชนแห่งหนึ่งเขตพระนคร. วารสารพยาบาลสภากาชาดไทย, 15(1), 97-109.
ฐิตินันท์ ดวงจินา. (2565). การพยาบาลผู้สูงอายุที่มีการรู้คิดบกพร่องเล็กน้อย: การประยุกต์ทฤษฎีการตัดสินใจด้วยตนเอง. วารสารสภาการพยาบาล, 37(1), 5-18.
ดุษฎี อุดมอิทธิพงศ์, พิชญา ชาญนคร, ธิติมา ณรงค์ศักดิ์, และนภาพิศ ฉิมนาคบุญ. (2564). การกระตุ้นการรู้คิดสำหรับผู้สูงองอายุที่มีภาวะการรู้คิดบกพร่องล็กน้อย: บทความฟื้นฟูวิชาการ. วารสารสถาบันจิตเวชศาสตร์สมเด็จเจ้าพระยา, 15(1), 62-80.
ปณิตา ลิมปะวัฒนะ และมัญชุมาส มัญจาวงษ์. (2563). ภาวะสูญเสียการรู้คิดเล็กน้อย. KKU Journal of Medicine, 6(1), 25-35.
ปิยะภร ไพรสนธิ์ และพรสวรรค์ เชื้อเจ็ดตน. (2560). ปัจจัยที่มีความสัมพันธ์กับภาวะการรู้คิดบกพร่องเล็กน้อยในผู้สูงอายุจังหวัดเชียงราย. วารสารสภาการพยาบาล, 32(1), 64-80.
ปัณณทัต บนขุนทด และกัลยา มั่นล้วน. (2565). ภาวะการรู้คิดบกพรองเล็กน้อย ก่อนป่วยด้วยสมองเสื่อม. วารสารการพยาบาลและสุขภาพ สสอท, 4(1), 1-15.
พัชราภัณฑ์ ไชยสังข์, ศราวิน เทพสถิตย์ภรณ์, นิยม มาชมภู, และจิราวรรณ ศิริโสม. (2564). ภาวะสมองเสื่อมและอาหารที่ป้องกันภาวะสมองเสื่อมในผู้สูงอายุ. วารสารพยาบาล, 70(3), 39-48.
วีรศักดิ์ เมืองไพศาล. (2559). การป้องกันการประเมินและการดูแลผู้ป่วยสมองเสื่อม. (พิมพ์ครั้งที่ 4). ห้างหุ้นส่วนจำกัดภาพพิมพ์
ศุทธิดา ชวนวัน, กาญจนา เทียนลาย, วิชาญ ชูรัตน์, ปัณณวัฒน์ เถื่อนกลิ่น, และสิทธิชาติ สมตา. (2565). รายงานวิจัย Research Brief: การเข้าถึงระบบบริการสังคมของประชากรในครัวเรือนก่อนวัยสูงอายุและผู้สูงอายุที่มีรูปแบบการอยู่อาศัยต่างกันเพื่อนำไปสู่แนวทางการสนับสนุนการบริการที่เหมาะสม. สถาบันวิจัยประชากรและสังคม มหาวิทยาลัยมหิดล.
สถาบันประสาทวิทยา กรมการแพทย์ กระทรวงสาธารณสุข. (2563). แนวทางเวชปฏิบัติภาวะสมองเสื่อม. (พิมพ์ครั้ง ที่ 1). สำนักพิมพ์ธนาเพรส.
สถาบันเวชศาสตร์ผู้สูงอายุ กรมการแพทย์. (2558). แนวทางการดูแลรักษากลุ่มอาการผู้สูงอายุ. บริษัท อิส ออกัส จำกัด.
สถาบันเวชศาสตร์สมเด็จพระสังฆราชญาณสังวรเพื่อผู้สูงอายุกรมการแพทย์. (2559). คู่มือการพัฒนาศักยภาพสมองของผู้ที่มีสมรรถภาพสมองบกพร่องในระยะต้น. บริษัท ไซเบอร์พริ้นท์กรุ๊ป จำกัด. https://www.gcc.go.th/2023/12/24/กรมการแพทย์-พบผู้สูงอายุ/16/10/2567
สุรศักดิ์ มุลศรีสุข และพงศ์ศักดิ์ ธรรมกุลศักดิ์. (2565). บทบาทพยาบาลในการส่งเสริมสุขภาพผู้สูงอายุไทยที่อาศัยอยู่ตามลำพัง. วารสารพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลัยสยาม, 23(44), 104-112.
สำนักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ. (2562). การคาดประมาณประชากรของประเทศไทย พ.ศ. 2553-2583 (ฉบับปรับปรุง). สำนักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ.
อารดา โรจนอุดมศาสตร์, เจษฎา เขียวขจี, และทัศนีย์ ตันติฤทธิศักดิ์. (บรรณาธิการ). (2564). แนวทางเวชปฏิบัติภาวะสมองเสื่อม (พิมพ์ครั้งที่ 1). สถาบันประสาทวิทยา กรมการแพทย์ กระทรวงสาธารณสุข.
Albert, M. S., DeKosky, S. T., Dickson, D., Dubois, B., Feldman, H. H., Fox, N. C., Gamst, A., Holtzman, M. D., Jagust, W. J., Petersen, R. C., Snyder, P. J., Carrillo, M. C., Thies, B. & Phelps, C. H. (2013). The diagnosis of mild cognitive impairment due to Alzheimer’s disease: recommendations from the National Institute on Aging-Alzheimer’s Association workgroups on diagnostic guidelines for Alzheimer’s disease. Focus, 11(1), 96-106. https://doi.org/10.1176/appi.focus.11.1.96
Alzheimer's Association. (2020). Mild Cognitive Impairment (MCI). Retrieved from https://www.alz.org/alzheimers-dementia/what-is-dementia/related_conditions/mild-cognitive-impairment
Alzheimer's Association. (2016). 2016 Alzheimer's disease facts and figures. Alzheimer's & Dementia, 12(4), 459-509. https://doi.org/10.1016/j.jalz.2016.03.001
Belleville, S., Clement, F., Mellah, S., Gilbert, B., Fontaine, F., & Gauthier, S. (2011). Training-related brain plasticity in subjects at risk of developing Alzheimer’s disease. Brain, 134(6), 1623-1634. https://doi.org/10.1093/brain/awr037
Clare, L., & Woods, R. T. (2004). Cognitive training and cognitive rehabilitation for people with early-stage Alzheimer's disease: A review. Neuropsychological rehabilitation, 14(4), 385-401. https://doi.org/10.1080/09602010443000074
Cotelli, M., Manenti, R., & Zanetti, O. (2012). Reminiscence therapy in dementia: A review. Maturitas, 72(3), 203-205. https://doi.org/10.1016/j.maturitas.2012.04.008
Gaugler, J. E. (2024). Celebrating the National Institute on Aging’s 50th Anniversary: The Gerontologist Special Collection. The Gerontologist, 64(12). https://doi.org/10.1093/geront/gnae159
Gauthier, S., Reisberg, B., Zaudig, M., Petersen, R. C., Ritchie, K., Broich, K., Belleville, S., Brodaty, H., Bennett, D., Chertkow, H., Cummings, J. L., Leon, M.d., Feldman, H., Ganguli, M., Hampel, H., Scheltens, P., Tierney, M. C., Whitehouse, P., & Winblad, B. (2006). Mild cognitive impairment. The Lancet, 367(9518), 1262-1270. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(06)68542-5.
Geda, Y. E., Knopman, D. S., Mrazek, D. A., Jicha, G. A., Smith, G. E., Negash, S., Boeve, B. F., Ivnik, R. J., Petersen, R. C., Pankratz, V. S., & Rocca, W. A. (2006). Depression, apolipoprotein E genotype, and the incidence of mild cognitive impairment: a prospective cohort study. Archives of neurology, 63(3), 435-440.
Green, R. (2017). Vitamin B12 deficiency from the perspective of a practicing hematologist. Blood, The Journal of the American Society of Hematology, 129(19), 2603-2611. https://doi.org/10.1182/blood-2016-10-569186.
Griffiths, J., Thaikruea, L., Wongpakaran, N., & Munkhetvit, P. (2020). Prevalence of mild cognitive impairment in rural Thai older people, Associated risk factors and their cognitive characteristics. Dementia and Geriatric Cognitive Disorders Extra, 10(1), 38-45. https://doi.org/10.1159/000506279.
Gupta, S., Fukuda, T., Okumura, Y., & Stankus, A. P. (2014). Alzheimer's Disease Caregiver Burden in Japan and the 5 EU. Value in Health, 17(7), A809. https://doi.org/10.1016/j.jval.2014.08.542
Joosten‐Weyn Banningh, L., Vernooij‐Dassen, M., Rikkert, M. O., & Teunisse, J. P. (2008). Mild cognitive impairment: Coping with an uncertain label. International Journal of Geriatric Psychiatry, 23(2), 148-154. https://doi.org/10.1002/gps.1855
Ju, Y. E. S., Lucey, B. P., & Holtzman, D. M. (2014). Sleep and Alzheimer disease pathology-A bidirectional relationship. Nature Reviews Neurology, 10(2), 115-119. https://doi.org/10.1038/nrneurol.2013.269
Julayanont, P., & Nasreddine, Z. S. (2017). Montreal Cognitive Assessment (MoCA): concept and clinical review. Cognitive screening instruments: A practical approach, 139-195. https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-3-319-44775-9_7
Karp, A., Andel, R., Parker, M. G., Wang, H. X., Winblad, B., & Fratiglioni, L. (2009). Mentally stimulating activities at work during midlife and dementia risk after age 75: follow-up study from the
Kungsholmen Project. The American journal of geriatric psychiatry, 17(3), 227-236. https://doi.org/10.1097/JGP.0b013e318190b691
Li, P., Legault, J., & Litcofsky, K. A. (2014). Neuroplasticity as a function of second language learning: Anatomical changes in the human brain. Cortex, 58, 301-324. https://doi.org/10.1016/j.cortex.2014.05.001
Livingston, G., Huntley, J., Sommerlad, A., Ames, D., Ballard, C., Banerjee, S., Brayne, C., Burns, A., Cohen-Mansfield, J., Cooper, C., Costafreda, S.G., Dias, A., Fox, N., Gitlin, L.N., Howard, R., Kales, H. C., Kivimäki, M., Larson, E. B., Ogunniyi, A., … & Mukadam, N. (2020). Dementia prevention, intervention, and care: 2020 report of the Lancet Commission. The lancet, 396(10248), 413-446.
McEwen, B. S. (2017). Neurobiological and systemic effects of chronic stress. Chronic stress, 1(1), 1-11. https://doi.org/10.1177/2470547017692328
McGrattan, A. M., McEvoy, C. T., McGuinness, B., McKinley, M. C., & Woodside, J. V. (2018). Effect of dietary interventions in mild cognitive impairment: A systematic review. British Journal of Nutrition, 120(12), 1388-1405. https://doi.org/10.1017/S0007114518002945
Morris, M. C., Tangney, C. C., Wang, Y., Sacks, F. M., Barnes, L. L., Bennett, D. A., & Aggarwal, N. T. (2015). MIND diet slows cognitive decline with aging. Alzheimer's & dementia, 11(9), 1015-1022. https://doi.org/10.1016/j.jalz.2015.04.011
National Institute on Aging. (2021). Preventing Alzheimer's Disease: What Do We Know? Retrieved from https://www.nia.nih.gov
Ngandu, T., Lehtisalo, J., Solomon, A., Levälahti, E., Ahtiluoto, S., Antikainen, R., Antikainen, R., Bäckman, L., Hänninen, T., Jula, A., Laatikainen, T., Lindström, J., Mangialasche, F., Paajanen, T., Pajala, S., Peltonen, M., Rauramaa, R., Stigsdotter-Neely, A., Strandberg, T., Tuomilehto, J., Soininen, H., & Kivipelto, M. (2015). A 2 year multidomain intervention of diet, exercise, cognitive training, and vascular risk monitoring versus control to prevent cognitive decline in at-risk elderly people (FINGER): A randomized controlled trial. The Lancet, 385(9984), 255-2263. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(15)60461-5
Northey, J. M., Cherbuin, N., Pumpa, K. L., Smee, D. J., & Rattray, B. (2018). Exercise interventions for cognitive function in adults older than 50: A systematic review with meta-analysis. British journal of sports medicine, 52(3), 154-160. https://doi.org/10.1136/bjsports-2016-096587.
Pankratz, V. S., Roberts, R. O., Mielke, M. M., Knopman, D. S., Jack Jr, C. R., Geda, Y. E., Rocca, W. A., & Petersen, R. (2015). Predicting the risk of mild cognitive impairment in the Mayo Clinic Study of Aging. Neurology, 84(14), 1433-1442. doi:10.1212/WNL.0000000000001437
Plassman, B. L., Havlik, R. J., Steffens, D. C., Helms, M. J., Newman, T. N., Drosdick, D., Phillips, C., Gau, B. A., Welsh-Bohmer, K.A., Burke, J. R., Guralnik, J. M., & Breitner, J.C. (2000). Documented head injury in early adulthood and risk of Alzheimer’s disease and other dementias. Neurology, 55(8), 1158-1166. https://doi.org/10.1212/wnl.55.8.1158.
Petersen, R. C. (2004). Mild cognitive impairment as a diagnostic entity. Journal of internal medicine, 256(3), 183-194. https://doi.org/10.1111/j.1365-2796.2004.01388.x.
Petersen, R. C. (2016). Mild cognitive impairment. CONTINUUM: lifelong Learning in Neurology, 22(2), 404-418. https://doi.org/10.1212/CON.0000000000000313
Petersen, R. C., Thomas, R. G., Grundman, M., Bennett, D., Doody, R., Ferris, S., Ferris, S., Galasko, D., Jin, S., Kaye, J., Levey, A., Pfeiffer, E., Sano, M., Dyck, C. H. V. , & Thal, L. J. (2005). Vitamin E and donepezil for the treatment of mild cognitive impairment. New England Journal of Medicine, 352(23), 2379-2388. https://doi.org/10.1056/NEJMoa050151.
Rob, H. (2020). The progression and stages of dementia: Fact sheet 458LP. Google. default/files/pdf/factsheet_the_progression_of_alzheimers_disease_and_other_dementias.pdf.
Ross, C., & Beattie, E., (2015). Caring for someone with Dementia: The Economic, Social and Health Impacts of Caring and Evidence based support for careers. A Report prepared for Alzheimer’s
Australia:, pp. 12-20. Aged and Dementia Care School of Nursing, Queensland University of Technology.
Spira, A. P., Gamaldo, A. A., An, Y., Wu, M. N., Simonsick, E. M., Bilgel, M., Zhou, Y., Wong, D. F., Ferrucci, L., & Resnick, S. M. (2013). Self-reported sleep and β-amyloid deposition in community-dwelling older adults. JAMA Neurology, 70(12), 1537-1543. https://doi.org/10.1001/jamaneurol.2013.4258.
Whitmer, R. A., Gunderson, E. P., Barrett-Connor, E., Quesenberry Jr, C. P., Yaffe, K. (2005). Obesity in middle age and future risk of dementia: A 27 year longitudinal population based study. BMJ, 330(7504), 1360. https://doi.org/10.1136/bmj.38446.466238.E0.
Wilson, R. S., Scherr, P. A., Schneider, J. A., Tang, Y., & Bennett, D. A. (2007). Relation of cognitive activity to risk of developing Alzheimer disease. Neurology, 69(20), 1911-1920. https://doi.org/10.1212/01.wnl.0000271087.67782.cb
Winblad, B., Palmer, K., Kivipelto, M., Jelic, V., Fratiglioni, L., Wahlund, L. O., Nordberg, A., Bäckman, L., Albert, M., Almkvist, O., Arai, H., Basun, H., Blennow, K., Leon, M. D., DeCarli, C., Erkinjuntti, T., Giacobini, E., Graff, C., Hardy, J. & Petersen, R. C. (2004). Mild cognitive impairment–beyond controversies, towards a consensus: Report of the International Working Group on Mild Cognitive Impairment. Journal of internal medicine, 256(3), 240-246. https://doi.org/10.1111/j.1365-2796.2004.01380.x.
Wise, E. A., Rosenberg, P. B., Lyketsos, C. G., & Leoutsakos, J. M. (2019). Time course of neuropsychiatric symptoms and cognitive diagnosis in National Alzheimer's Coordinating Centers volunteers. Alzheimer's & Dementia: Diagnosis, Assessment & Disease Monitoring, 11, 333-339. https://doi.org/10.1016/j.dadm.2019.02.006
Wolfe, C. M., Fitz, N. F., Nam, K. N., Lefterov, I., & Koldamova, R. (2018). The role of APOE and TREM2 in Alzheimer′ s disease-current understanding and perspectives. International journal of molecular sciences, 20(1), 81. https://doi.org/10.3390/ijms20010081
Yaffe, K., Hoang, T. D., Byers, A. L., Barnes, D. E., & Friedl, K. E. (2014). Lifestyle and health‐related Risk factors and risk of cognitive aging among older veterans. Alzheimer's & Dementia, 10, (3 Suppl), S111-S121. https://doi.org/10.1016/j.jalz.2014.04.010
Yaffe, K., Blackwell, T., Barnes, D. E., Schwartz, A., & Cauley, J. A. (2010). Depression, metabolic syndrome, and risk of cognitive decline. JAMA Psychiatry, 67(5), 493-500.
