การประยุกต์ใช้ทฤษฎีแรงจูงใจเพื่อป้องกันโรคร่วมกับแรงสนับสนุนทางสังคม ในการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการป้องกันโรคพยาธิใบไม้ตับของกลุ่มเสี่ยงโรคมะเร็งตับ ในตำบลตลาดไทร อำเภอประทาย จังหวัดนครราชสีมา
คำสำคัญ:
ทฤษฎีแรงจูงใจเพื่อป้องกันโรค, โรคพยาธิใบไม้ตับ, แรงสนับสนุนทางสังคมบทคัดย่อ
การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาเปรียบเทียบพฤติกรรมการป้องกันโรคพยาธิใบไม้ตับระหว่างกลุ่มทดลองและกลุ่มเปรียบเทียบก่อนและหลังการทดลอง ใน 5 ประเด็นหลัก คือ ความรู้เกี่ยวกับโรคพยาธิใบไม้ตับ การประเมินอันตรายต่อสุขภาพ การประเมินการเผชิญปัญหา การปฏิบัติเพื่อป้องกันโรค และแรงสนับสนุนทางสังคม การวิจัยเป็นแบบกึ่งทดลองสองกลุ่มวัดก่อนและหลังการทดลอง กลุ่มตัวอย่างคัดเลือกโดยการสุ่มแบบสองขั้น จำนวน 100 คน แบ่งเป็นกลุ่มทดลอง 50 คน และกลุ่มเปรียบเทียบ 50 คน เครื่องมือที่ใช้ประกอบด้วยแบบสอบถาม 7 ส่วน และโปรแกรมสุขศึกษา 3 กิจกรรมตามทฤษฎีแรงจูงใจเพื่อป้องกันโรค (Protection Motivation Theory: PMT) ร่วมกับแรงสนับสนุนทางสังคมเป็นระยะเวลา 8 สัปดาห์ วิเคราะห์ข้อมูลโดยใช้สถิติเชิงพรรณนาและสถิติเชิงอนุมาน (Paired t-test และ Independent t-test) กำหนดระดับนัยสำคัญทางสถิติที่ p < 0.05
ผลการศึกษาพบว่า กลุ่มทดลองมีการเปลี่ยนแปลงอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติในทุกตัวแปร (p<0.05) โดยความรู้เกี่ยวกับโรคพยาธิใบไม้ตับเพิ่มขึ้นสูงสุด (5.16 คะแนน, p<0.001) ตามด้วยแรงสนับสนุนทางสังคม (12.47 คะแนน) การรับรู้โอกาสเสี่ยง (3.53 คะแนน) การปฏิบัติเพื่อป้องกันโรค (2.70 คะแนน) และการรับรู้ความรุนแรง (2.60 คะแนน) เมื่อเปรียบเทียบระหว่างกลุ่ม พบว่ากลุ่มทดลองมีการเปลี่ยนแปลงสูงกว่ากลุ่มเปรียบเทียบอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติใน 5 ตัวแปร ได้แก่ แรงสนับสนุนทางสังคม (ผลต่าง 8.09 คะแนน) ความรู้เกี่ยวกับโรคพยาธิใบไม้ตับ (ผลต่าง 4.31 คะแนน) การรับรู้ความรุนแรงของโรค (ผลต่าง 3.03 คะแนน) การรับรู้โอกาสเสี่ยงต่อการเกิดโรค (ผลต่าง 1.95 คะแนน) และการปฏิบัติเพื่อป้องกันโรค (ผลต่าง 1.38 คะแนน) ผลการตรวจอุจจาระหาไข่พยาธิใบไม้ตับหลังการทดลองพบว่าทั้งสองกลุ่มไม่พบผู้ติดเชื้อ
เอกสารอ้างอิง
Hughes T, O’Connor T, Techasen A, Namwat N, Loilome W, Andrews RH, et al. Opisthorchiasis and cholangiocarcinoma in Southeast Asia: An unresolved problem. Int J Gen Med. 2017;10:227–37. Available from: https://doi.org/10.2147/IJGM.S133292
กองโรคติดต่อทั่วไป. รายงานประจำปี 2564 (Annual Report 2021). พิมพ์ครั้งที่ 1. กรุงเทพฯ: กองโรคติดต่อทั่วไป; 2564.
ศักดิ์ชัย กามโร, รุจิรา ดวงสงค์. ปัจจัยที่มีความสัมพันธ์กับพฤติกรรมเสี่ยงต่อการเกิดโรคมะเร็งท่อน้ำดีของญาติผู้ป่วยโรคมะเร็งท่อน้ำดีในจังหวัดขอนแก่น. วารสารสุขภาพและการศึกษาพยาบาล. 2559;22(2):5–18.
กระทรวงสาธารณสุข. มะเร็งตับและมะเร็งท่อน้ำดี. กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์ชุมนุมสหกรณ์การเกษตรแห่งประเทศไทย; 2564.
Floyd DL, Prentice-Dunn S, Rogers RW. A meta-analysis of research on protection motivation theory. J Appl Soc Psychol. 2000;30(2):407–29. Available from: https://moscow.sci-hub.se/980/f1d93005b0aca6494238bce58005d15f/floyd2000.pdf
สวาสดิ์ ธรรมมา. ผลของโปรแกรมสุขศึกษาต่อพฤติกรรมการป้องกันโรคพยาธิใบไม้ตับของประชาชนกลุ่มเสี่ยงในพื้นที่จังหวัดอุบลราชธานี [วิทยานิพนธ์มหาบัณฑิต]. มหาสารคาม: มหาวิทยาลัยมหาสารคาม; 2564.
อัญชลี สุทธิมิตร, สุธาทิพย์ นิลพัฒน์. ผลของโปรแกรมการส่งเสริมสุขภาพโดยใช้ทฤษฎีแรงจูงใจเพื่อการป้องกันโรคและแรงสนับสนุนทางสังคมต่อพฤติกรรมการป้องกันการติดเชื้อพยาธิใบไม้ตับของกลุ่มเสี่ยงในพื้นที่เฉพาะ. วารสารสุขศึกษาออนไลน์. 2566;8(2):275–82.
ปรีชา ปิยะพันธ์. การพัฒนารูปแบบการดำเนินงานป้องกันและควบคุมโรคพยาธิใบไม้ตับและมะเร็งท่อน้ำดีโดยใช้กลไกคณะกรรมการพัฒนาคุณภาพชีวิตระดับอำเภอ อำเภออุทุมพรพิสัย จังหวัดศรีสะเกษ. วารสารสำนักงานป้องกันควบคุมโรคที่ 10 จังหวัดอุบลราชธานี. 2566;21(1):52–68.
เสาร์แก้ว กันทะวงศ์. ประสิทธิผลของโปรแกรมสุขศึกษาในการป้องกันและควบคุมโรคพยาธิใบไม้ตับของประชาชนอำเภอเกาะคา จังหวัดลำปาง [วิทยานิพนธ์มหาบัณฑิต]. กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัยมหิดล; 2542. Available from: https://doi.nrct.go.th/ListDoi/listDetail?Resolve_DOI=10.14457/MU.the.1999.46
Bloom BS, Hastings JT, Madaus GF. Handbook on formative and summative evaluation of student learning. New York: McGraw-Hill; 1971.
Best JW. Research in education. 3rd ed. New Jersey: Prentice Hall; 1977.
จิตรานนท์ โกสีย์รัตนาภิบาล, กิตติยา ไกรยราช. ความรู้และพฤติกรรมการป้องกันโรคพยาธิใบไม้ตับของประชากรกลุ่มเสี่ยงในจังหวัดสกลนคร. วารสารโรงพยาบาลนครพนม. 2566;10(2):1–16.
เพ็ญประภา แต้มงาม, และคณะ. ความรู้ ทัศนคติ และพฤติกรรมการบริโภคอาหารที่เสี่ยงต่อการเกิดโรคมะเร็งท่อน้ำดีของประชาชนในตำบลแห่งหนึ่ง อำเภอวารินชำราบ จังหวัดอุบลราชธานี. วารสารวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ม. อุบลราชธานี. 2562;21(3):74–85.
มณฑาทิพย์ คำเขื่อง. ประสิทธิผลของโปรแกรมสุขศึกษาที่ประยุกต์ตามทฤษฎีแรงจูงใจเพื่อการป้องกันโรคและแรงสนับสนุนทางสังคมต่อพฤติกรรมการป้องกันการติดเชื้อพยาธิใบไม้ตับในกลุ่มเสี่ยง [วิทยานิพนธ์มหาบัณฑิต]. ขอนแก่น: มหาวิทยาลัยขอนแก่น; 2559.
พีรญา จันทะนะ. ผลของโปรแกรมสุขศึกษาโดยประยุกต์ทฤษฎีแรงจูงใจเพื่อการป้องกันโรคต่อพฤติกรรมการป้องกันการติดเชื้อพยาธิใบไม้ตับในกลุ่มเสี่ยง [วิทยานิพนธ์มหาบัณฑิต]. มหาสารคาม: มหาวิทยาลัยมหาสารคาม; 2562.
ศิริรัตน์ สุดธิ. ผลของโปรแกรมสุขศึกษาโดยใช้ทฤษฎีแรงจูงใจเพื่อการป้องกันโรคและแรงสนับสนุนทางสังคมต่อพฤติกรรมการป้องกันโรคพยาธิใบไม้ตับของประชาชนในชุมชน. วารสารวิทยาลัยพยาบาลบรมราชชนนี สุรินทร์. 2566;5(1):13–26.
Rujirawanich P, Kittivorapart J, Bualert S. Factors influencing preventive behavior of liver fluke infection among risk group in the Northeast of Thailand. Asian Pac J Trop Med. 2019;12(5):217–22. https://doi.org/10.4103/1995-7645.258439
วรพรรณ เครือคล้าย, มลินี สมภพเจริญ. ปัจจัยที่มีความสัมพันธ์กับพฤติกรรมการดูแลตนเองของผู้ป่วยโรคมะเร็งตับในโรงพยาบาลแห่งหนึ่งในกรุงเทพมหานคร. วารสารวิจัยการพยาบาลและสุขภาพ. 2564;22(1):125–37.
Wiriya J, Thammapalo S, Khamsiriwatchara A. Health belief model-based intervention for liver fluke prevention among villagers in Northeast Thailand: A quasi-experimental study. Heliyon. 2023;9(1):e12890. https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2022.e12890
ชนิดาภา วิชัยดิษฐ์. ผลของโปรแกรมสุขศึกษาโดยประยุกต์ทฤษฎีแรงจูงใจเพื่อการป้องกันโรคต่อพฤติกรรมการป้องกันการติดเชื้อพยาธิใบไม้ตับของกลุ่มเสี่ยงในเขตพื้นที่อำเภอเมือง จังหวัดร้อยเอ็ด [วิทยานิพนธ์มหาบัณฑิต]. มหาสารคาม: มหาวิทยาลัยมหาสารคาม; 2562.
วราภรณ์ โคตรสุโพธิ์. ผลของโปรแกรมสุขศึกษาโดยประยุกต์ใช้ทฤษฎีแรงจูงใจเพื่อการป้องกันโรคและแรงสนับสนุนทางสังคมต่อพฤติกรรมการป้องกันการติดเชื้อพยาธิใบไม้ตับในกลุ่มเสี่ยง [วิทยานิพนธ์มหาบัณฑิต]. มหาสารคาม: มหาวิทยาลัยมหาสารคาม; 2564.
จินตพร จันทร์เทศ. ผลของโปรแกรมสุขศึกษาโดยประยุกต์ทฤษฎีแรงจูงใจเพื่อการป้องกันโรคและแรงสนับสนุนทางสังคมต่อพฤติกรรมการป้องกันโรคพยาธิใบไม้ตับของประชาชนกลุ่มเสี่ยง [วิทยานิพนธ์มหาบัณฑิต]. มหาสารคาม: มหาวิทยาลัยราชภัฏมหาสารคาม; 2565.
มาลินี แสงฉาย. ผลของโปรแกรมสุขศึกษาโดยการประยุกต์ทฤษฎีแรงจูงใจเพื่อการป้องกันโรคและแรงสนับสนุนทางสังคมต่อพฤติกรรมการป้องกันการติดเชื้อพยาธิใบไม้ตับในกลุ่มเสี่ยง. วารสารวิชาการสาธารณสุข. 2566;32(3):516–30.
อนันต์ พงษ์พันธ์. ผลของโปรแกรมสุขศึกษาโดยประยุกต์ทฤษฎีแรงจูงใจเพื่อการป้องกันโรคและแรงสนับสนุนทางสังคมต่อพฤติกรรมการป้องกันโรคพยาธิใบไม้ตับของประชาชนในเขตรับผิดชอบโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบล. วารสารสำนักงานป้องกันควบคุมโรคที่ 7 จังหวัดขอนแก่น. 2565;29(2):77–91.
วรวุฒิ นามวงศ์. ผลของโปรแกรมสุขศึกษาโดยการประยุกต์ใช้ทฤษฎีความสามารถตนเองร่วมกับกระบวนการกลุ่มเพื่อป้องกันการติดเชื้อพยาธิใบไม้ตับซ้ำในประชาชนจังหวัดศรีสะเกษ [วิทยานิพนธ์มหาบัณฑิต]. อุบลราชธานี: มหาวิทยาลัยราชภัฏอุบลราชธานี; 2562.
สมชาย บุญคงตะวัน. ประสิทธิผลของโปรแกรมเสริมสร้างความรอบรู้ด้านสุขภาพในการป้องกันโรคพยาธิใบไม้ตับประชาชนกลุ่มเสี่ยง ตำบลบ้านไทย อำเภอเขื่องใน จังหวัดอุบลราชธานี. วารสารสาธารณสุขและสุขศึกษา. 2567;4(2):1–12.
ทศพล แก้วสิงห์. พฤติกรรมการป้องกันโรคมะเร็งตับและมะเร็งท่อน้ำดีของประชาชนในตำบลคอนสาย อำเภอตระการพืชผล จังหวัดอุบลราชธานี. วารสารสาธารณสุขและสุขศึกษา. 2567;4(1):1–13.
