รูปแบบการส่งเสริมสุขภาพด้วยหลัก 3อ 2ส เพื่อป้องกันและแก้ไขภาวะโภชนาการเกิน ในอาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้าน (อสม.) อำเภอบ้านแฮด จังหวัดขอนแก่น
คำสำคัญ:
การพัฒนารูปแบบ, อาสาสมัครสาธารณสุข, 3 อ 2 ส, ภาวะโภชนาการเกินบทคัดย่อ
การวิจัยเชิงปฏิบัติการ (Action Research) ในครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาสถานการณ์ภาวะโภชนาการเกิน ความรู้และพฤติกรรมตามหลัก 3อ 2ส ของอาสาสมัครสาธารณสุขในพื้นที่อำเภอบ้านแฮด จังหวัดขอนแก่น และพัฒนารูปแบบการส่งเสริมสุขภาพตามหลัก 3อ 2ส เพื่อป้องกันและแก้ไขภาวะโภชนาการเกิน รวมทั้งประเมินผลจากการใช้รูปแบบที่พัฒนาขึ้น ประชากรที่ใช้ในการวิจัย ได้แก่ กลุ่มอาสาสมัครสาธารณสุขในพื้นที่อำเภอบ้านแฮด จังหวัดขอนแก่น กลุ่มตัวอย่างที่ใช้ในการประเมินรูปแบบจำนวน 30 คน เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัย ได้แก่ แบบสัมภาษณ์เชิงโครงสร้างประกอบการสนทนากลุ่ม รูปแบบการส่งเสริมสุขภาพที่พัฒนาขึ้น และแบบสอบถามความรู้ และพฤติกรรมการดูแลสุขภาพ สถิติที่ใช้ในการวิเคราะห์ข้อมูล ได้แก่ ค่าเฉลี่ย (Mean) ค่าร้อยละ (Percentage) ส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐาน (SD.) ค่าฐานนิยม (Mode) และการวิเคราะห์ความสัมพันธ์ก่อน หลังการใช้รูปแบบฯ ด้วยสถิติ Paired t-test
ผลการศึกษาพบว่า 1. ก่อนการใช้รูปแบบกลุ่มตัวอย่างส่วนใหญ่มีดัชนีมวลกายในภาวะปกติ รองลงมาคือมีน้ำหนักเกิน และภาวะอ้วน มีคะแนนเฉลี่ยความรู้ และพฤติกรรมเกี่ยวกับการดูแลสุขภาพตามหลัก 3 อ 2 ส อยู่ในระดับปานกลาง 2. รูปแบบการส่งเสริมสุขภาพเพื่อการแก้ไขภาวะโภชนาการเกินที่ร่วมกันพัฒนาขึ้น ประกอบด้วย 6 องค์ประกอบหลัก ได้แก่ 1) คณะทำงาน 2) เนื้อหา และทฤษฎี 3) รูปแบบกิจกรรม 4) ระยะเวลา 5) สถานที่จัดกิจกรรม 6) การประเมินผล 3. ผลจากการใช้รูปแบบที่พัฒนาขึ้นพบว่า ความรู้ และพฤติกรรมเกี่ยวกับการดูแลสุขภาพตามหลัก 3 อ 2 ส หลังการใช้รูปแบบมีความแตกต่างกันอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติที่ระดับ .05 โดยก่อนการใช้รูปแบบอยู่ในระดับปานกลาง หลังจากใช้รูปแบบอยู่ในระดับสูง 4. ดัชนีมวลกายของกลุ่มอาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้านภาพรวมก่อนการใช้รูปแบบการส่งเสริมสุขภาพที่พัฒนาขึ้น และหลังการใช้รูปแบบมีความแตกต่างกันอย่างมีนัยสำคัญ โดยหลังการใช้รูปแบบค่าดัชนีมวลกายมีแนวโน้มลดลง
References
World Health Organization. (2021). Obesity and Overweight [Internet]. เข้าถึงเมื่อ 11 มกราคม 2567. Available from: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/obesity-and-overweight
ตนุพล วิรุฬหการุญ. (2567). โรคอ้วน.[ออนไลน์]. เข้าถึงเมื่อวันที่ 24 กรกฎาคม 2567. แหล่งข้อมูล: https://www.bdmswellness.com/knowledge/obesity-crisis
World Obesity Federation. (2024). LET'S TALK ABOUT OBESITY AND... YOUTH [Internet]. cited 2024 Jan 26. Available from: https://www.worldobesityday.org/youth
World Health Organization. (2023). World health statistics 2023: monitoring health for the SDGs, Sustainable Development Goals. Geneva: Licence: CC BY-NC-SA 3.0 IGO.
กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข. (2567). ระบบคลังข้อมูลด้านการแพทย์และสุขภาพ (Health Data Center : HDC) [Internet]. เข้าถึงเมื่อ 11 มกราคม 2567. แหล่งข้อมูล:https://hdcservice.moph.go.th/hdc/reports/page.php?cat_id=46522b5bd1e06d24a5bd81917257a93c
สำนักงานป้องกันควบคุมโรคที่ 7 จังหวัดขอนแก่น. (2566). วันอ้วนโลก. [ออนไลน์]. เข้าถึงเมื่อวันที่ 11 กุมภาพันธ์ 2567. แหล่งข้อมูล: https://ddc.moph.go.th/odpc7/news.php?news=32495 &deptcode=odpc7.
กรมอนามัย. (2566). ร้อยละของประชากรวัยทำงานอายุ 19-59 ปี มีภาวะน้ำหนักเกินและอ้วน ระดับจังหวัด. ระบบสารสนเทศสนับสนุนงานส่งเสริมสุขภาพและอนามัยสิ่งแวดล้อม. [ออนไลน์]. เข้าถึงเมื่อวันที่ 11 กุมภาพันธ์ 2567. แหล่งข้อมูล: https://dashboard.anamai.moph.go.th.
สำนักงานสาธารณสุขอำเภอบ้านแฮด. (2567). รายงานการศึกษาสถานะสุขภาพอาสาสมัครสาธารณสุข อำเภอบ้านแฮด. รายงานการประชุมประจำเดือน มีนาคม 2567.
ผจงสุข เนียมประดิษฐ์ และจันทร์ชลี มาพุทธ. (2555). รูปแบบกิจกรรมการส่งเสริมสุขภาพสำหรับนิสิตมหาวิทยาลัยในภาคตะวันออก. วารสารการศึกษาและพัฒนาสังคม. 8 (1), 61 – 72.
สมศรี เรืองแก้ว และคณะ. (2563). การพัฒนารูปแบบการดูแลสุขภาพแบบองค์รวมสำหรับนักเรียนมัธยมศึกษา. วารสารสมคมนักวิจัย. 25 (1), 23 – 35.
ดวงฤดี ลาศุขะ และคณะ. (2553). การพัฒนาศักยภาพผู้นำในการสร้างเสริมกระบวนการพัฒนาสุขภาวะแบบองค์รวมของผู้สูงอายุในชุมชน: รายงานการศึกษา คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่.
จรรยา คุณพาที. (2567). การพัฒนารูปแบบความรอบรู้ด้านสุขภาพ และพฤติกรรมสุขภาพของอาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้าน (อสม.) ด้านโรคติดต่อ และโรคไม่ติดต่อ ตำบลบ้านม่วง อำเภอบ้านดุง จังหวัดอุดรธานี. วารสารอนามัยสิ่งแวดล้อม และสุขภาพชุมชน. 9 (3), 1 – 10.
ธนันญดา บัวเผื่อน. (2561). การศึกษารูปแบบกิจกรรมสร้างเสริมสุขภาพในการควบคุมน้ำหนักตัวของเด็กวัยเรียนที่มีภาวะโภชนาการเกินในเขตเมือง. วารสารอินทนิลทักษิณสาร. 13 (1). 175 – 188.
เอกพล เหมรา. (2565). การพัฒนารูปแบบการรณรงค์สร้างเสริมสุขภาพด้วย 2 อ. (อาหารและการออกกำลังกาย) โดยการมีส่วนร่วมของชุมชนเพื่อแก้ไขภาวะโภชนาการเกิน บ้านคลองห้วยบ่า อำเภอทุ่งหว้า จังหวัดสตูล. วารสารวิทยาศาสตร์สุขภาพแห่งประเทศไทย. 3 (2), 24 – 38.
ชัยยงค์ พรหมวงศ์. (2551). นวัตกรรมการศึกษา. กรุงเทพฯ: ธรรกมลการพิมพ์.
วิจิตร อาวะกุล. (2540). การฝกอบรม : คูมือการฝกอบรมและพัฒนาบุคคล. พิมพครั้งที่ 2. กรุงเทพมหานคร : จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย.
ธันยกานต์ เอกสัน และวิลาวัณย์ ชมนิรัตน์. (2563). การปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการบริโภคอาหารและการออกกำลังกายของนักเรียนประถมศึกษาที่มีภาวะโภชนาการเกินโดยการมีส่วนร่วมของครอบครัวและชุมชน ในโรงเรียนประถมศึกษาแห่งหนึ่งในภาคะวันออกเฉียงเหนือ. วารสารพยาบาล และการดูแลสุขภาพ. 38 (2), 33 – 42.
สมบัติ อ่อนศิริ และคณะ. (2562). ประสิทธิผลของโปรแกรมการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการออกกำลังกาย และพัฒนาสมรรถภาพทางกายสำหรับนักเรียนที่มีภาวะโภชนาการเกิน โรงเรียนราชินีบน. วารสารสุขศึกษา พลศึกษา และสันทนาการ. 45 (2), 197 – 207.
ชัยณรงค์ แก้วจำนงค์. (2566). การพัฒนารูปแบบการส่งเสริมสุขภาพเชิงนิเวศวิทยาสังคมต่อการควบคุม ภาวะโภชนาการเกินของเจ้าหน้าที่ศูนย์อนามัยที่ 11 นครศรีธรรมราช. วารสารคณะพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลัยบูรพา. 31 (3), 25 – 37.
สุภาพ พุทธปัญโญ และคณะ. (2559). ประสิทธิผลของโปรแกรมพัฒนาพฤติกรรมสุขภาพต่อความฉลาดทางสุขภาพ พฤติกรรมการลดน้ำหนัก และน้ำหนักของบุคลากรที่มีภาวะโภชนาการเกินในโรงพยาบาลร้อยเอ็ด อำเภอเมือง จังหวัดร้อยเอ็ด. วารสารการพยาบาลและการศึกษา. 9 (4), 42 – 59.
